Doç. Dr. Şebnem Özdemir ile tanışın. Kendisinin veri bilimi ve yapay zeka odaklı projeleri, yayınları, patentleri, ulusal ve uluslararası işbirliği çalışmaları bulunuyor. 2018 yılından beri Geleceğin Meslekleri isimli özel bir liste paylaşıyor, bu konuya ilişkin kitap ve yayınlar üretiyor. EduBar okurları için hazırladığımız soruları yanıtlama inceliğini gösterdiği için teşekkür ediyoruz. Yazının sonunda kendisine ulaşmak isteyenler için iletişim kanalları ekledik. Keyifli okumalar.
Merhaba,
Şebnem Özdemir’in bugünkü kariyeri nasıl başladı? Lisede mi kariyer planınıza başladınız…
Merhabalar
Aslında herkes gibi bir kariyer planım olmadı. Kendime şu soruyu sordum lisedeyken, “hangi mesleği yaparsam 5 sene sonrasının Türkiye’sinde, dünyasında geçerli olur. Ya da bir gün değiştirmek, başka şeyler yapmak istersem, mesleğim bana farklı kapılar açar”. İşte bu sorunun cevabını iki tercihte buldum: Tıp ve matematik.
“hangi mesleği yaparsam 5 sene sonrasının Türkiye’sinde, dünyasında geçerli olur. Ya da bir gün değiştirmek, başka şeyler yapmak istersem, mesleğim bana farklı kapılar açar”. Üniversite sınavı nasıl geçti? Tercih yaparken neleri göz önünde bulundurdunuz, ne okudunuz? Üniversite yılları nasıl geçti?
Üniversite tercihi yaparken de bu düşüncemle ilerledim. Tıp ve matematik tercihleri yaptım. Sonucunda da Yıldız Teknik Üniversitesi Matematik Bölümü’nü kazandım. Benim zamanımda tercih bilinci, danışmanlığı şimdiki kadar gelişmiş değildi. Elimizdeki ÖSYM kitapçığından, gördüklerimizi anlamaya çalışırdık. Dershaneye gidenler, oradaki rehber öğretmenlerden destek alırlardı. İnternetin olmadığı bir dünyadan bahsediyorum…
Benim zamanımda tercih bilinci, danışmanlığı şimdiki kadar gelişmiş değildi. Elimizdeki ÖSYM kitapçığından, gördüklerimizi anlamaya çalışırdık.
Üniversite yılları tüm zorluklarına rağmen çok güzeldi. Bir sene hazırlık okum, üniversite sınavına hazırlık çok stresli idi. Bu nedenle İngilizce hazırlık okumak tatil gibi geldi. Sonra bölüm dersleri başladı.. İlk 20 gün oldukça kötüydü… Sınıfta hiçbirimiz hiçbir şey anlamıyorduk. Lisede gördüğümüz matematik dersine hiç benzemiy ordu, sayılar yoktu bir kere… Harfler, uzaylar, teoriler… Konuşulanı anlamak bir kenara yazamıyorduk bile… Çok umutsuz bir anımda üst sınıflardan birisini buldum, “hiçbir şey anlamıyorum, normal mi bu” dedim. Güldü, “40 gün bekle, bir sabah kalkınca her şeyi anlayacaksın” diye cevap verdi. Başta benimle alay ettiğini düşündüm. Ancak gerçekten öyle oldu, kaç gün geçti bilmiyorum, saymadım. Ama bir sabah gerçekten anlatılanı farklı bir biçimde anlamaya başlamıştım. Şimdilerde uzmanlığım nedeniyle aslında bu 40 günün ne anlama geldiğini anlıyorum. Beynim “yeni karşılaştığı zorluk için nöronlarım arasında yeni bağlantılar kurmak için bu süreyi” kullanmıştı. Sonrası hep öyle gitti, ne kadar zorlanırsam zorlanayım, en sonunda farklı bir düşünme biçimiyle devam ettim. 3. Sınıfta yapay zekayla tanıştım, mezuniyet bitirme projemi yapay zeka üzerine hazırladım.
Beynim “yeni karşılaştığı zorluk için nöronlarım arasında yeni bağlantılar kurmak için bu süreyi” kullanmıştı. Sonrası hep öyle gitti, ne kadar zorlanırsam zorlanayım, en sonunda farklı bir düşünme biçimiyle devam ettim.
Geleceğin meslekleri konusunda Türkiye’de ilk somut veri ve açıklamaları paylaşan biri olarak süreçten bahsedebilir misiniz?
Aslında her şey 2018 yılında İŞKUR’un davet ettiği bir panelle başladı. Panele gitmeden önce gelecekte var olabilecek işlerle/meslekler ilgili detaylı araştırmalar yaptım, bir liste oluşturdum. Sonra listeyi herkesin görmesi gerektiğini düşünerek sosyal medya hesaplarımdan paylaştım. Binlerce dokumanı, olayı inceleyerek bu listeyi güncellemeye başladım. 2019 yılında sevgili Doç. Dr. Deniz Kılınç’ın desteği ile listenin kitabını yazdık. 2019 yılında 90 küsür olan liste 2023 yılında 200 öneriyi geçmiş vaziyette. Yakında yenisini açıklayacağım.
Şimdi ne yapıyorsunuz, yapay zeka alanında konuşmalar yaptığınızı biliyoruz. Eğitim alanına ne gibi yansımaları oluyor?
Şu an İstinye Üniversitesi’nde Veri Bilimi ABD (yüksek lisans) başkanlığı, lisansta ise Yönetim Bilişim Sistemleri Bölüm başkanlığını yürütüyorum. Usight Yazılım ve Yapay Zeka Teknolojileri AŞ’nin de kurucusuyum. Özetle konuştuklarımı öğretiyor, öğrettiklerimi ürün ve hizmetler haline getirmeye çalışıyorum.
Özellikle üretici yapay zekalarla başlayan bu dönemde pek çok özel şirket, anlamaya ve entegre etmeye başladı. Gelen taleplerden bunu açıkça görebiliyorum. Ancak genel olarak eğitim kurumları çok geriden geliyor. Bu yeni dönemin çok büyük bir değişimi başlattığı, güvendiğimiz yeteneklerin boşa çıkmaya başladığının farkında değiller. Adeta değişim karşısında kafalarını kuma gömen deve kuşları gibi… Başkanlık ettiğim bölümde bunu kırmak için elimden geleni yapmaya çalışıyorum.
Dünyada Eğitim ve yapay zeka dendiğinde neler söylersiniz, Türkiye özeline de değinmenizi rica edeceğiz…
Pandeminin gelişi, pek çok alanda olduğu gibi eğitim alanında da ciddi bir verinin toplanmasını sağladı. Bu da yeni ve daha başarılı yapay zeka uygulamaları demekti. Ek olarak eğitim dijitale taşınmak zorunda olunca, eğitim kurumları mecburen eğitimde teknoloji kullanımına adapte oldular. Pandemi ile başlayan bu süreç Çin, Amerika gibi ülkelerde aktif yapay zeka entegrasyonlarını oluşturdu.
Özellikle Çin’de yüz tanıma sistemleri ile öğrencinin ders ilgisi test edildi, okula gelemeyen öğrenciye robot öğretmen atandı. Amerika’da ise mobil eğitim uygulamalarında ve okul içi bürokratik süreçlerde yapay zekayı görür olduk. Ancak bu konuştuklarımız üretici yapay zekaların aktif olarak hayatımıza entegre olmasından önce idi. Kasım 2022’debaşlayan ChatGPT macerası ve devamında gelen üretici yapay zekalar her şeyi kökten değiştirdi. Bir kere klasik soru sormanın, bilgi istemenin anlamı kalmadı. Ölçme değerlendirme faaliyetlerinde dibe vurduk.
Pew Research’ün 2023 yılı sonundaki araştırmasına göre kademe ilerledikçe öğrencide yapay zeka kullanma eylemi güçleniyor. Üstelik bunu sahtekarlık olarak görmüyor öğrenciler, hoş bende görmüyorum… Üretici yapay zekalar, ülkelerdeki dengeleri her alanda altüst etti, eğitim de dahil.
“bilgisayar mühendislerin işi, sadece onlar ders almalı” anlayışı vardı üniversitelerde… O dar zihniyet pek çok genç bireyi mezun olduklarında tanımadıkları bir dünyaya attı…
Bu konuda ortak bir kanı, yol haritası filan da yok eğitim kurumlarında. Bir grup görmezden gelirken, bir grup yasaklayalım, tembelleştirecek nidaları atıyor. Dünya bu durumda iken ülkemizdeki eğitim kurumlarında sanki bu gelişme hiç olmamış gibi bir tavır var. K12 zaten konuşmaktan kaçınıyor, Yükseköğretim yol ayrımında. Bazı üniversiteler şiddetle yasaklıyor mesela. Ben bu yasağı gülünç buluyorum. Bilgisayarı, interneti yasaklamak gibi… Bu hikayeyi 90’ların sonunda da gördüm çünkü. O yıllarda üniversiteye yeni başladığımda YTU hariç diğer matematik bölümlerinde “bilgisayar mühendislerin işi, sadece onlar ders almalı” anlayışı vardı üniversitelerde… O dar zihniyet pek çok genç bireyi mezun olduklarında tanımadıkları bir dünyaya attı…
Her gün yeni şeyler okumak, öğrenmekten vazgeçmeyin.
-Liseden üniversiteye; staja ve çalışma hayatına dair gençlere ve velilerine tavsiyeleriniz neler?
Her gün yeni şeyler okumak, öğrenmekten vazgeçmeyin. Yapay zeka kendini geliştirmek istemeyen, köşe minderi tadında hayatına devam etmek isteyenler için bir tehdit. Ama kendini geliştiren bireyler için de müthiş bir takım arkadaşı, bir hızlandırıcı. Lise hayatımızı üniversiteye hazırlık dışında yeni dünyaya hazırlamak gerek, hayat üniversiteden ibaret değil. Yeni yetkinlikler sadece üniversitede kazanılır anlayışı yanlış. Her gün kaliteli içeriklerle buluşun, özetle sadece mideyi değil, beyni de kaliteli olanlar doldurmak, doyurmak lazım.
Lise hayatımızı üniversiteye hazırlık dışında yeni dünyaya hazırlamak gerek, hayat üniversiteden ibaret değil. Yeni yetkinlikler sadece üniversitede kazanılır anlayışı yanlış.
Üniversitede olan arkadaşlarım, ilk sene üniversiteli olmanın tadını çıkarın, gezin, eğlenin. Ama sonra alanınızın yapay zeka ile nasıl kabuk değiştirdiğini araştırın, öğrenin. Kendinizi sadece verilen derslerle sınırlamayın. Linkedin gibi ortamlardan öğrendiklerinizi paylaşarak görünürlüğünüzü arttırın. Yılmayın, 1000 tane staj başvurusu yapıp hiç cevap almayabilirsiniz, durmayın. Başarılarımızın mimari hatalarımızdır, bol bol hata yapın. Mesleğiniz öğrenmek çünkü. Stajlarınızı merak ettiğiniz alanlarda yapın ki hayalle gerçek arasındaki farkı kavrayın.
Kitap, podcast, video kanalı önerileriniz olur mu?
– Yönetim Kurulu üyesi olduğum Yapay Zeka Politikaları Derneği’nin podcast ve sosyal medya içeriklerini tavsiye ederim. Ek olarak bu alanda sıkça yaptığım paylaşımları, videoları da göz atmanız günceli anlamanıza yardımcı olacaktır.
Sadece dış görüntümüze, kaslarımıza değil, beynimizi de yatırım yapmanın tam zamanı.
Alice Harikalar Diyarı’ndaki masalda yazar, Alice her sabah kahvaltıdan önce 6 imkansız şey hayal ederdi der… Bugün kullandığımız tüm teknolojiler, bir zamanların imkansız hayalleri değil mi? Sadece dış görüntümüze, kaslarımıza değil, beynimizi de yatırım yapmanın tam zamanı.
İletişim kanallarınız
https://www.linkedin.com/in/sebnem-ozdemir-phd/
Instagram – sozdemirs
Twitter – zsozdemir
Mehmet Bar